حکاکی به معنی کنده کاری روی سطوح مختلف سنگی ، با استفاده از ابزارهای مکانیکی برای ایجاد نقشهای مورد نظر می باشد . حک کردن نقشی بر روی سنگ به وسیله ابزارهایی مثل قلم های مختلف که گاهی کاملاً دست ساز می باشد هنری بسیار زیبا و ارزنده است ، که در گروه صنایع دستی سنگی قرار دارد .
تاریخچه
يکی دیگر از هنرهای زیبایی صنایع دستی حکاکی روی سنگ است . قبل از اختراع خط و با شروع غارنشینی، انسان ها برای انتقال پیام و رساندن منظور خود شکل هایی روی سنگ حک می کردند و اینگونه با هم ارتباط برقرار می کردند. به مرور با اختراع خط، تراش سنگ برای تهیه وسایل مورد احتیاج به کار گرفته شد.
در گذشته از این هنر برای حک کردن نقشی بر روی مهرها و انگشترهایی که هم جنبه کاربردی و هم جنبه زینتی داشت بسیار استفاده می شد.
در استان قزوین حک کردن قطعه ای خوشنویسی ویا نقشی زیبا بر روی کتیبه های سردر بنا ها ویا سنگ مزار از گذشته رواج داشته است . از نمونه های زیبای این هنر در قزوین می توان به کتیبه آب انبار حاج کاظم ، آب انبار لالو و سنگ قبر زیبای آرامگاه شهید ثالث اشاره کرد .
مواد اولیه
سنگ هایی که برای هنر حکاکی مناسب هستند و می توان بر روی آن ها نقشی را حک کرد ، باید از سنگ های نرم انتخاب شوند. سنگ هایی مثل سنگ مرمر و یا بسیاری از سنگهایی که در دل طبیعت آنها را می توان یافت .سنگ دیگر مورداستفاده دراین رشته سنگی است خاکستری رنگ که از اطراف مشهد استخراج می شود . با نام لاوز یا لاپیس که ترکیبی از تالک وکلرور است و هنرمند حکاک بسته به خلاقیت وابتکار خود نقوشی را برروی آن حک می کند.
ابزار وتجهیزات
ابزار این هنر در گذشته همان تیشه وکلنگ برای برش سنگ بوده، که امروزه دستگاه های تراش سنگ جایگزین این ابزار شده است .همچنین برای حک کردن نقشی بر روی سنگ قلم های مختلفی مورد نیازاست که در اکثر موارد دست ساز هستند .سمباده در شماره های مختلف برای پرداخت نهایی کار از دیگر ابزار مورد نیاز است .
مراحل تولید
هنر زیبای حکاکی کاربرد های گوناگونی دارد.گاهی نقشی زیبا بر روی سنگی که صرفا جنبه تزئینی دارد وگاهی حک کردن نقشی بر روی اشیا کاربردی همانند ظروف ، زیور الات ، مهر ویا کتیبه ای بر سر در یک بنا.
برای شروع کار هنرمند ابتدا سنگ مورد نظر را انتخاب مي كند . سپس طرح خود را بر روي سنگ مي اندازد. انداختن طرح بر روی سنگ گاهی به روش سنتی انجام می شود وگاه با کاربن این کار انجام می شود و آنگاه با استفاده از قلمهاي مختلف طرح را بر روي سنگ حك مي كند .(گاهی اوقات باید در میان کار نوک قلم بسته به نیازمان ظریف تر و یا گودتر شود . به همین دلیل در بیشتر مواقع هنرمندان از قلم های دست ساز استفاده می کنند.)
در این کار هنرمند حکاک ابتدا اطراف طرح را با استفاده از قلم و چکش پایین مي برد و سپس از برجسته ترین قسمت طرح اصلي شروع به کار می کند. بعد از كامل شدن طرح و در نهایت، باید کار به وسيله سمباده پرداخت شود، تا قسمت های اضافه و تیز سنگ صیقلی شود .
نقوش مورد استفاده در این هنر
تنوع نقوش در این هنر بسیار است .اما بیشترهنرمندان این رشته از طرح هایی که جنبه ایرانی و یا اسلامی دارد استفاده می کنند .نقوش زیبای اسلیمی وختایی، و در بسیاری از آثار بر جای مانده ، خطوط زیبای اسلامی مثل خط نستعلیق ویا نسخ از مهمترين نقوشی است که در هنر حکاکی بر روی سنگ کاربرد دارد.در حکاکی بر روی سنگ قبر های قدیمی می توان نقوشی چون شانه ،تسبیح ،مهر ویا طرحهایی که به پیشه فرد مزبور، بر می گردد را نیز مشاهده کرد. تعداد زیادی از هنرمندان نیز از نقوش جانوری وانسان در اثرشان استفاده می کنند