تاریخچه سنگهای قیمتی
تاریخ استفاده از زیورها و سنگ های قیمتی به اندازه تاریخ پیدایش بشر قدمت دارد. انسان های نخستین هنگامل که از زیورها و سنگ های رنگین استفاده می کردند در این فکر نبودند که با این وسیله بر زیبایی خود بیافزایند. از همان ابتدا آدمیان پس از شکار جانوران و استفاده از گوشت و پوست آنها ، دندان ها ، ناخن ها و پره های این حیوانات را نگه داشته به گردن و بازوانشان می آیختند و چنین تصور می کردند که بدین وسیله بر نیرومندی و چالاکی خود در شکار جانوران می افزایند و قدرت بیشتری را کسب می کنند. این تصورات و اعتقاد به جنبه های سحری و جادویی زیورها در واقع عوامل فردی و محرک های شخصی برای استفاده از این قبییل اشیاء بود. اما تنها این علت نبود و تفاخر نیز به آن اضافه شد. زیرا هر فرد شکارچی با آویختن دندان ها و چنگال های حیواناتی که شکار کرده بود نه تنها احساس نیرومندی می کرد بلکه بدین وسیله احترام و تحسین همگان را نیز به خود جلب می کرد.
سیر تکاملی
استفاده از زیورهایی چون صرف ها و سنگ های زیبا و رنگین از سوی زنان نیز جدا از اعتقادات جادویی و پزشکی که داشتند سبب برانگیختن تحسین و جلب توجه مردان می شد. به همین علت اگر زنی یا مردی کمتر از زیورها و نشانه ها استفاده می کرد پست تر و کم اهمیت تر از دیگران به نظر می رسید. بسیار پیش از آنکه بشر وسایلی آماده کند و یا مهارتی کسب نماید تا بتواند سنگ های سخت را تراش داده و حک کند ، به علت بعضی اعتقادات و افکار مرموز که نسبت به تاثیرات مخفی سنگ های رنگین داشت ، آنها را مورد سایش و مصرف قرار داده بود.
زیورهای بشر ابتدایی طبعا از اشیا و مواد ریز و کوچکی ساخته می شد که می توانست به سهولت به رشته کشیده شود از گردنبندها و دست بندهایی که از مواد کم دوام و فاسد شدنی می توان از دانه ها و تخم های درخشان گیاهان ، پرهای پرندگان نام برد که امروزه اثری از آنها باقی نمانده است. اما اثار یافت شده گوش ماهی ها ، صدف ها ، قطعات استخوان ها دندان ها و چنگال های جانوران که سوراخ شده است تا به رشته کشیده شوند ، همگی بر این حقیقت گواهند که استفاده از جواهرات و زینت آلات از دوران های بسیار دور که دست تاریخ بدان می رسد متداول بوده است. هنگامی که باستان شناسان ضمن کاوش در غار مسدازیل اولین لایه عصر نو سنگی را کشف کردند که مقدار فراوانی از دندان های گوزن های نو را که سوراخ شده بود یافتند که با رشته هایی از پی حیوانات یا الیاف درخت مو به هم متصل می شده است.
گر چه اثری از آن رشته ها باقی نمانده اما طرز قرار گرفتن دندانها و نظم و ترتیب آنها به شکل گردن بند بوده است. بسیاری از گوش ماهی ها ، چنگال ها و ناخن های حیوانات که در کورهای ما قبل از تاریخ پیدا شده ، علائم و اشارت سحر آمیزی را القا می نمایند و این تصور را ایجاد می کنند که مردمان عصر سنگ نیز مانند مردمان هزاران سال بعد زندگی می کرده اند و اشیا زینتی خود را به دو منظور تزیین و تعویض استفاده نموده اند. بدین ترتیب به مرور زمان در میان مردمان عهد باستان ، در بیشتر نقاط جهان ، اساطیر و اعتقادات پیچیده و مرموزی بوجود آمده بود که در آن مذهب ، سحر و طبابت با هم ارتباط نزدیک داشت و به همین سبب کاهن و جادوگر و طبیب نیز یک شخص بود و همه اعمال آنان نیز ارتباط مستقیم با موضوع جواهرات و سنگ عمر رنگین و شفاف داشت ، زیرا در تشریفات مربوط به رابطه بشر و قوای مافوق طبیعت ، سنگ عمر قیمتی و نیمه قیمتی مقام شامخی داشتند و حلقه های انگشتری ، گردن بندها ، گواشواره ها مخصوص ، مهره ها ، منجوق ها ، بازوبندها و خلخال ها بخصوص زمانی که با نقوش سحر آمیز حکاکی می شد ، مورد تقاضا و توجه مردمان آن زمان بود و بکار بردن این قبیل زینت ها برای مردم از هر صنف و طبقه یک عادت عمومی شده بود. بدیت ترتیب گوهرها و سنگ ها با توجه به نوع مشخصات و رنگ هایشان و افسانه های سحر آمیزی که بدان نسبت داده می شد ، دارای قوای مافوق طبیعت بودند. از جمله اعتقادات این بود که عقیق انسان را در برابر گزیدن رتیل و برق زدگی محافظت می کند. پشم سبز می توانست باران بباراند و هر کسی سنگ لاجورد و با خود داشت از حمله و نیش مار مصون می ماند.
سرانجامتحت تاثیر ساختمان پیچیده اجتماعات بشری و عوامل فردی و روانی و اجتماعی و حس رقابت و اعتقاد به جنبه های جادویی و پزشکی زیورها و گوهرها و مهره ها استفاده از زینت آلاتی چون گوشواره ها و خلخال ها که با رنگین ها و سنگ های قیمتی گرانبها و نیمه قیمتی تزئین می گردیدند شدت اهمیت فراوانی یافته ،با تبدل کالا و بازرگانی ، رواج و توسعه جهانی یافت. چنانکه رفته رفته به کار گرفتن این قبیل اشیا تجملی و زینتی ، جزو عادات و رسوم عمومی جوامع بشری گردیده است.
گر چه امروزه با وجود پیشرفت دانش و روشن شدن اندیشه ها هنوز هم جنبه های جادویی و سحری زیورها و گوهرها فراموش نگردیده و یادگاری هایی از خرافات دوران های اولیه توام با پندارهای جدیدتر ، ذهن بسیاری از مردم جهان را به خود مشغول می دارد اما باید پذیرفت که اکنون بخش هایی از گوهرشناسی جنبه علمی به خود گرفته و گوهر تراشی و ساختن زیورهای گوناگون نیز جزو رشته های هنری به شمار می رود و چون استفاده از زیورها با غرایز فطری انسان ها ارتباط دارد نمی توان از آن چشم پوشید.
در ایران نیز از همان آغاز تاریخ ، استفاده از زیورها معمول بوده است. آبادانی کشور،ثروتمند بودن، علاقه مندی مردم این سرزمین به زندگانی پر تجمل و با شکوه توام با زیبایی پسندی همراه گوهرها و زیورها را مورد توجه به آنها قرار داده است. کتاب شاهنامه فردوسی پر از نام گوهرها و زیورهای گوناگون است که نیاکان ما انها را شناخته و بکار می برده اند. پیدایش شاهنشاهی های بزرگ و نیرومند و تشکیل دربارهای با شکوه و ثروتمند در طول تاریخ ایران ، باعث گرد آمدن گوهرهای گرانیها و نایاب در گنجینه های ایران گردیده و گوهرشناسی و گوهر تراشی و گوهرنشانی همواره در این سرزمین رواج داشته و مورد توجه خاص مردم بوده است. نگاهی به نام گوهرنامه هایی که در سده های گوناگون به نام شاهان و نامداران ایران نوشته و تالیف گردیده است و نمونه ها و آثار فراوان و سنگ های قیمتی که در موزه ها نگهداری می شود بهترین گواه این توجه و علاقه است. هنوز هم مردم ایران از هر طبقه و ضعف علاقه خومد را به زیورها و گوهرها از دست نداده و هر یک به فراخور وسیله ای زینتی چون انگشتری و امثال آن را مورد استفاده قرار می دهند. به طوری که هنوز یکی از ضروریات مراسم زناشو.یی در ایران ، تهیه گوهرهای قیمتی است ، حتی اگر تنها یک حلقه باشد. هر چند هم اکنون به خاطر مسائل اقتصادی - اجتماعی تمایل به خرید گوهر کم تر شده و بیشتر به طلا روی آورده شده است.
گوهرشناسی و انواع سنگهای قیمتی
شناخت گوهرها و روش استحصال، پي جويي و استخراج آنهابه علت ارزش و زيبايي و كميابي و خصوصيات ارزشمند ديگر، از دير باز مورد توجه انسان بوده است. كشور عزيز ما نيز در گذشته از اين امر مستثني نبوده و مطالعات باستان شناسي و معدنكاري قديم و همچنين كتابهاي ارزشمندي كه از دانشمنداني چون ابوعلي سينا، زكرياي رازي و.... به جا مانده، همه حاكي از اهميتي است كه پيشينيان ما براي اين علم قائل بوده اند.
امروزه اقتصاد و تجارت جهاني تا حد زيادي به اين علم وابسته است؛ و گسترش و پيشرفت اين دو بطور قابل توجهي لازم و ملزوم يكديگر شده اند و كتابها و سايتهاي بي شماري در زمينه اين علم به وجود آمده است ليكن در كشور ما با وجود داشتن منابع ارزشمندي همچون فيروزه بي همتاي نيشابور ـ عقيق، انيكس و غيره توجه ويژه و همه جانبه اي نسبت به اين علم چه از نظر پايه اي (مدارس و دانشگاهها) و چه تحقيقات اكتشافي (توسط سازمانهاي اجرايي مثل سازمان زمين شناسي)، از نظر انتشارات (نبود سايتهاي علمي و كتابهاي مفيد اندك) و چه از نظر اقتصادي (بخش تجارت سنگهاي قيمتي) نشده است كه اين خود به كمبود اطلاعات و نداشتن شناخت كافي و دقيق از ارزش و اهميت و نوع گوهرها و علم گوهرشناسي برمي گردد.