به طور كلي، كيفيت سنگهاي تزئيني و نما به عوامل زير بستگي دارد: نوع سنگ، رنگ سنگ، نحوه استخراج، چگونگي برش و صيقل، دقت در نصب و انتخاب سنگ.
●نوع سنگ در تهيه پلاك سنگ، سنگهايي از قبيل تراورتن، كنگلومرا، مرمريت، مرمر، گرانيت و نظاير آنها مورد استفاده قرار مي گيرند. در تشخيص نوع سنگ، غير از ويڿگيهاي شيميايي و نوع كاني، عواملي از قبيل شكستگيها، درزه ها، اثرات هوزدگي، خلل و فرج، و غيره نيز دخالت دارند.
●رنگ سنگ ارزش اقتصادي سنگها، صرفنظر از ساير عوامل، تحت تأثير رنگ آنها نيز قرار دارد. رنگهاي زيباتر و وزين تر معمولاً بيشتر مورد استقبال قرار مي گيرند. براي مثال، تراورتن قرمز و گردويي با آنكه به لحاظ مقاومت پائين تر از تراورتن سفيد مي باشد، مع ذلك ارزش اقتصادي بيشتري نسبت به آن دارد.
●نحوه استخراج به منظور تهيه پلاكهاي بزرگ، تهيه قواره هايي با ابعاد مناسب از معدن الزامي است. استخراج سنگ قواره از معدن به روشهاي مختلفي صورت مي گيرد؛ از جمله اين روشها مي توان به موارد زير اشاره نمود: استخراج به روش مواد ناريه، استخراج به كمك مواد مخصوص، استخراج به روش چالهاي موازي، استخراج به كمك سيم برش، استخراج به كمك تيغه هاي برنده و استخراج به روش شعله.
كيفيت سنگ قواره از نظر شكل ظاهري، ابعاد، تركها و درزه ها، بسته به روش استخراج سنگ از معدن، تغيير مي يابد.
●برش و صيقل تكنيك برش و صيقل تا حد زيادي بر كيفيت سنگ مؤثر واقع مي گردد. در ايتاليا، به كارگيري روشهاي بسيار كارا و ماشين آلات مناسب، سبب گرديده كه اين كشور علاوه بر توليد معدني خود، مقدار قابل ملاحظه اي سنگ قواره از خارج داشته باشد كه پس از كار بر روي آنها، پلاكهاي مناسبي تهيه نموده و به خارج صادر مي نمايد. شايان توجه است كه به كارگيري تكنيك مناسب جهت برش و صيقل، در يكنواختي ضخامت، گونيا بودن اضلاع سنگ، اندازه بزرگي سنگ پلاك، ضخامت پلاك و ميزان جلاي سنگ تأثير به سزايي دارد.
●دقت در نصب و انتخاب سنگ در مرحله نصب سنگ، مي بايستي دو عامل مهم را مد نظر داشت. عامل اول انتخاب نوع سنگ جهت يك طرح ويڿه است و عامل دوم، دقت در نصب سنگ مي باشد. در اينجاست كه اهميت نقش معمار و آرشيتكت به لحاظ رعايت ضوابط و استانداردهاي مناسب، پديدار مي گردد. سنگ مرمر زيبايي كه در بناهاي تاريخي و مهم به كار مي رود، اگر در كف حياط مورد استفاده قرار گيرد، آيا به يك ميزان ارزش خواهد داشت؟ اگر بدون اطلاع از حضور چند بلور كوچك پيريت در سنگ مقاوم در برابر سايش و ساير عوامل، اين سنگ در يك منطقه باران خيز به كار رود مسلماً پس از مدتي زيبايي ظاهري خود را از دست خواهد داد. همان طور كه گفته شد دقت در نصب سنگ نيز در جاي خود از اهميت ویڿه ای برخوردار است. عدم رعايت اصول نصب، خطرات كنده شدن سنگ را به همراه دارد.
از بين پنج عامل فوق الذكر، دو عامل نخست پس از انتخاب سنگ، چندان در حيطه اقتدار انسان نيست. ولي عوامل سوم تا پنجم تا حدود زيادي قابل كنترل بوده و لذا با كمك آنها مي توان تا حدود زيادي بر كيفيت سنگ افزود. قابل توجه است كه دقت و ظرافت در برش و صيقل سنگ، وظيفه كارخانجات سنگبري است. در كارخانجات سنگبري، از سنگهاي كوپ و يا قواره، پلاكهاي مختلف تهيه مي گردد. يك كارخانه سنگبري، جهت تخليه كوپ و يا قواره، برش قواره به صفحاتي با ضخامتهاي مورد نظر، برش صفحات به اشكال هندسي دلخواه و ابعاد سفارش شده(پلاك)، ساب و صيقل پلاك، قسمتهاي مختلفي دارد. در كل، ماشين آلات برش و صيقل سنگ به دو دسته تقسيم مي شوند: ماشين آلات برش سنگهاي نرم و ماشين آلات برش سنگهاي سخت.
- تاريخچه صنعت سنگ در ايران
ايران كشوري است با فرهنگ و تمدن چند هزار ساله كه در طول تاريخ بارها مورد هجوم و تاخت و تاز بيگانگان قرار گرفته است. پس از هر ويرانگري آنچه به جا مانده ستونهاي سنگي استوار بناههايي است كه اميد به آبادي مجدد را در ذهن مردمان اين سرزمين پديد آورده است. سابقه ايران در حجاري را مي توان در بقاياي كاخها و بناهاي سنگي قديمي دريافت كه هنوز پس از گذشت هزاران سال حكايت از جلال و عظمت اين كشور و هنر و علم مردمانش دارد و صد افسوس كه گذشت زمان و پيشرفت تكنولوڿي در سطح بين المللي از يكسو و مسائل داخلي كشور از سوي ديگر موجب گرديده تا كشور از قافله صنعت جهاني عقب باقي بماند و در نهايت صنعت سنگبري اين كشور نيز به شدت به صنعت و تكنولوڿي خارجي وابسته گردد.
بر اساس بررسي هاي به عمل آمده، استفاده از سنگ به صورت پلاك مشابه كارهاي امروزي در كشور ما حداقل از حدود 60 سال قبل معمول گرديده و در سالهاي قبل از آن، تهيه پلاك سنگي بسيار محدود بوده و با تحمل زحمات فراوان و استفاده از ابزارهاي دستي بسيار ابتدايي و صرف زمان زيادي، كه اكثراً هم مورد استفاده در مساجد و اماكن متبركه بوده، تهيه مي شده است.
نخستين دستگاه برش سنگ كه نوعي اره داراي تيغه هاي آهني بود در سال 1307 براي بر پا داشتن كاخ مرمر ساخته و نصب گرديد و همزمان شركت اشكودا، براي تأمين سنگ ساختمان دادگستري اره مشابهي نصب كرد.
اولين كارخانه سنگ بري در ايران سال 1317 توسط آستان قدس رضوي در مشهد داير گرديد. اين سنگ بري ساخت آلمان بود و توسط كارشناسان آلماني در ايران نصب و در سال 1318 راه اندازي گرديد. اين كارخانه به منظور تهيه سنگهاي پلاك براي مرقد مطهر حضرت رضا (ع) تأسيس شده بود ولي پس از راه اندازي و توليد سنگ، از محصولات اين كارخانه در ساخت بانك مركزي تهران، بانك سپه شعبه مركزي تهران، كاخ مرمر و چند كاخ ديگر و ساختمان وزارت صنايع و معادن سابق، استفاده شد. همچنين مقداري سنگ پلاك براي حرم حضرت معصومه(ع) به قم و مقداري هم به نجف فرستاده شد.
ـ سنگهاي تزئيني با خاستگاه آذرين:
سنگ هاي تزييني با خاستگاه آذرين در دو گروه سنگ هاي نفوذي وآتشفشاني قرار ميگيرد که گروه سنگهاي نفوذي بيشترين مقدار سنگ هاي تزييني را تشکيل ميدهد. در ايران از ديرباز معدن گرانيت گنج نامه همدان مورد بهره برداري و مصرف بوده بنحوي كه بسياري از آثار تاريخي با استفاده از اين سنگ ساخته شده اند. با اين وجود تا اواخر دهه 60 تعداد معادن گرانيت ايران به كمتر از تعداد انگشتان دست مي رسيد.احداث سنگبريهاي مخصوص برش گرانيت همراه با افزايش تقاضا براي مصرف گرانيت در پروڿه هاي ساختماني خاص، باعث رونق اينگونه معادن گرديد، بنحوي كه ظرف 10تا12 سال گذشته چندين معدن گرانيت جديد با طرحها و رنگهاي جالب توجه كشف و به مرحله بهره برداري رسيده است.معادن گرانيت مشكي اروميه و تويسركان، سبز بيرجند، سبز پيرانشهر، كرم نطنز و اروميه، شكلاتي زنجان، سبز اردستان و اخيرا سفيد گلدار نهبندان در استان خراسان از جمله معادن گرانيت مهم ايران بشمار ي روند كه همراه با معادن گرانيت كلاردشت ( گرانيت كلاردشت به خاطر وجود مواد پرتوزا مورد بهره برداري قرار نمي گيرد) و منطقه شيركوه يزد و ساير معادن مشابه در ديگر نقاط ايران در حال بهره برداري ميباشند. براساس آمار سال 1383 ذخيره کل معادن گرانيت کشور بيش از 350 ميليون تن مي باشند .
ـ سنگهاي تزئيني با خاستگاه دگرگونه در ايران از سنگهاي دگرگوني از نوع مرمريت ، انواع شيست ، هورنفلس ، گنايس ، سنگ چيني به عنوان سنگ هاي تزئيني و نما استفاده مي شود.سنگهاي ياد شده در بسياري از مناطق دگرگوني( به خصوص زون سنندج-سيرجان) مانند ناحيه نيريز ، ازنا ، تويسركان،مهاباد،نقده و ... وجود دارند، همچنين در خاور ايران در ناحيه بيرجند و خاور قائن، سنگهاي شيستي و آمفيبوليتي بسيار زيبايي شناخته شده است.
ـ سنگ هاي تزئيني با خاستگاه رسوبي
در ايران سنگ هاي رسوبي با قواره دهي خوب و رنگ هاي زيبا با تركيب متفاوت در افق ها و دامنه سني متفاوت شناخته شده اند كه مهم ترين آنها عبارتند از:
•سنگهاي رسوبي آهكي بلورين سازند روته :از اين سنگها بويڿه در زون سنندج ـ سيرجان بعنوان سنگ ساختماني و نما استفاده مي شود.
•سازند آهكي لار و دليچاي: در پاره أي از مناطق در البرز و ايران مركزي به ويڿه در زون سنندج ـ سيرجان.
•سازند ماسه سنگي هجدك: اين سازند در خاور ايران مركزي (باختر طبس، مسير جاده خور-طبس) داراي رنگ مشكي و قواره دهي خوب است.
•سنگهاي آهكي كرتاسه : پاره أي از سنگهاي آهكي كرتاسه ايران مركزي ، كرمان ، خاور ايران ، زون سنندج ـ سيرجان (منطقه اصفهان، نيريز، پيرانشهر،كرمانشاه) و در زون زاگرس در منطقه چهارمحال و بختياري(سازند سروك و ايلام) و كرمانشاهان، داراي رنگ مناسب سفيد، خاكستري، شيري با قواره دهي مطلوب هستند.
•كنگلومراي فجن، سنگهاي كنگلومراي سازند فجن و كرمان در البرز و ايران مركزي با سن پالئوسن ، داراي قواره دهي خوب و رنگ زيباست.
•سازند قم: بخش f سازند قم در ايران مركزي (ناحيه آباده ، آبگرم-جنوب ابهر) .
•سازند آسماري : در پاره أي از نقاط زاگرس، سنگ آهك آسماري قواره دهي دارد.
•از جمله در استانهاي كرمانشاه، چهارمحال و بختياري و كهگيلويه و بويراحمد