تاریخچه
هنر مشبك قدمتي ديرينه دارد. از زماني كه انسانهاي اوليه از غارنشيني به صحرا نشيني روي آوردند و از سنگ براي خود چهار ديواري ساختند، براي روشنايي داخل كلبه پنجره اي از پوست حيوان، چوب، برگ يا سنگي كه سوراخ سوراخ شده بود، تعبيه كردند. بدين ترتيب ضمن جلوگيري از ورود سرما تا حدي روشنايي كلبه را تامين كردند. كم كم اين سوراخ ها به اشكال هنري تبديل شد. امروزه آثار مشبك را بر درها،منابر،امام زاده ها، مساجد،پنجره ها و ظروف سنگی می توان مشاهده کرد .آثاری که هنرمند مشبک کار با مهارت وذوق وسلیقه خود به طرز زیبایی خلق کرده است. یکی از نمونه های زیبای این هنر در استان قزوین در امامزاده اباذر وجود دارد داخل امامزاده اباذر ، درسمت راست درب ورودی، پنجره سنگی بسیار جالبی دیده می‌شود که به صورت مشبک و با طرح‌های ستاره‌ای و شش ضلعی طراحی شده است.همچنین در موزه هنر وپایداری(خانه میریانزاده) در چهار سوی حیاط راه پله ای سنگی وجود دارد، که با مشبک سنگ تزئین شده است
مواد اولیه
سنگهای متنوعی می تواند از مواد اولیه مشبک سنگ باشد .سنگهایی مثل گرانیت، مرمر ،رز صورتی و... هنرمندان این رشته عقیده دارند که اکثر سنگهای موجود در طبیعت قابلیت تبدیل به یک اثر مشبک را دارد و این تنها به توانایی ومهارت هنرمند مشبک کار بر می گردد.
ابزار وتجهیزات
ابزار مورد نیاز برای این رشته شامل ؛تیشه (دندانه ای یا شانه ای ) قلم سر الماسی از جنس فولاد و چکش است.قلم های مورد نیاز بر حسب درشتی یا ریزی طرح می تواند متفاوت باشد.
مراحل تولید
ابتدا سنگ مورد نیاز را که بر حسب کاربرد آن انتخاب می شود، تهیه می کنند .سپس این سنگ به ابعاد مورد نظر برش داده می شود .در گذشته از کلنگ وتیشه برای برش سنگ استفاده می شد .در واقع هنرمند با ضربات پی در پی کلنگ وتیشه سنگ را به ابعاد مورد نظر نزدیک می کرد .ولی امروزه دستگاه های برش سنگ ،این مرحله از کار را آسان کرده است.
در مرحله بعد باید طرح مورد نظر بر روی سنگ انداخته شود. با توجه به آثاری که از گذشتگان بر جای مانده می توان گفت که نقوش مورد استفاده در گذشته بیشتر ذهنی بوده است واز روشهای سنتی (استفاده از کیسه خاکه ذغال وسوراخ سوراخ کردن طرح )برای انعکاس طرح بر روی زمینه سنگی استفاده می شده است .امروزه از طرح های متنوعی برای این هنر استفاده می شود .این نقش ها یا مستقیما بر روی سنگ کشیده می شود ویا با کاربن بر روی سنگ انداخته می شود.
پس از انداختن طرح هنرمند مشبک کار با استفاده از قلم و چکش، سنگ را می تراشد، تا فضاهای مشخص شده طرح به صورت شبکه شبکه درآید.
به دو روش می توان نقشی مشبک بر روی سنگ ایجاد کرد ؛در روش اول سنگ با ضخامتی بیشتر از ضخامت مورد نیاز برش می شود .آنگاه هنرمند از یک سو شروع به تراشیدن و کندن طرح می کند تا به عمق مورد نظر برسد .سپس با کمک تیشه از پشت کار ، قسمتهای اضافه سنگ را می تراشد تا به عمقی که طرح از آن سو بیرون آمده برسد .آن سوی سنگ نیز باید با قلم وچکش کمی پرداخت شود .در این روش احتمال شکستن سنگ در حین کار کمتر است ، به این دلیل که ضخامت بیشتر سنگ در حین چکش زدن و مشبک کردن کار، به هنر مند این امکان را می دهد تا با آسودگی بیشتری کار خود را انجام دهد.
در روش دیگر از ابتدا سنگ به ابعاد مورد نظر برش می شود ونقش هم بر روی سنگ وهم بر پشت سنگ کشیده می شود .هنرمند به صورت همزمان کمی از پشت کار را با قلم وچکش می تراشد و کمی از روی کار را ،تا این دو به هم برسند .در این روش دقت هنرمند باید بیشتر از روش اول باشد.
در واقع هنرمشبک سنگ با تراش دادن سنگ سخت وخشن آن را متخلخل ،سوراخ سوراخ وشبکه شبکه می نماید، و دریچه ای از نور وروشنایی را از آن سوی شبکه ها و روزنه ها به روی هر بیننده ای می گشاید
انواع مشبک
-مشبك بر دو نوع است
1ـ يكپارچه و کامل ،که در واقع تمام طرح بر روی ابعاد مناسبی از سنگ در آورده می شود
2ـ جدا جدا و منفصل، يعني قطعات جداگانه بريده مي شود و سپس به صورت نر ومادگی به هم متصل می شود.
نقوش مورد استفاده در این هنر
نقوشی که در هنر مشبک سنگ استفاده می شود بیشتر شامل نقوش هندسی ونقوش اسلیمی است .در واقع نقوش زیبای هنر اسلامی مانند گره چینی از مهمترین طرح هایی است که در مشبک سنگ استفاده می شود. (البته به دلیل سختی کار غالب طرحها باید به صورت ساده شده استفاده شوند.)
در گذشته بیشتر نقوشی که در این هنر استفاده می شد ذهنی بود